Contra Terrorisme Extremisme en Radicalisering CTER op netwerkdag

Op 20 juni 2019 was het AFAS/AZ stadion in Alkmaar het decor van de themamiddag Contra Terrorisme Extremisme en Radicalisering (CTER); Samen Veilig! Meer dan tweehonderd eerstelijnsprofessionals kwamen bijeen om kennis op te doen en informatie te delen over CTER-gerelateerde onderwerpen. SoSecure was door Rob Out (Commissaris van Politie en lid van het Radicalisering Awareness Network Politie (RAN POL) uitgenodigd om bij deze themadag aanwezig te zijn. Rob is voormalig student en tegenwoordig ook gastdocent Internationale Samenwerking & Signalering van Radicalisering in onze post-hbo opleiding Radicalisering en Terrorisme. 

Het doel van de themadag was: kennisuitwisseling, integrale samenwerking en het bundelen van krachten ten behoeve van de veiligheid.

Zicht op rechts | Nikki Sterkenburg

Nikki Sterkenburg (Universiteit Leiden, onderzoeksjournalist)  

Zij gaf het inhoudelijke startschot. Haar presentatie 'Dromend van een etnostaat: Radicaal– en Extreemrechtse netwerken' was boeiend. Nikki onderzoekt aan de Universiteit Leiden waarom mensen lid worden en blijven van radicaal- en extreemrechtse groeperingen. Haar manier van onderzoeken spreekt aan. Zij doet geen onderzoek vanuit een ivoren-wetenschappelijke-toren, maar presenteert haar bevindingen vanuit veldwerk door interviews te houden. 

Nikki gaat in haar Phd. onderzoek verder in op het werk van Bert Klandermans en Nonna Mayer (2006), en dat van Annette Linden (2009). Ze is in 2015 gestart met haar onderzoek en kwam er al vrij snel achter dat de methode van actievoeren onder rechtsextremisten en activisten enorm is veranderd. Er zijn tegenwoordig meer 'freelancers' en gelegenheidsgroepen die zich verzetten tegen thema's zoals zwarte piet en islamisering, en activisten haken makkelijk aan bij deze conflicterende thema's. Daarnaast is er nu meer beweging op de sociale media, groepen gaan elkaar veelal anoniem online te lijf.

Alt-Right Online

Online activiteiten zie je vooral bij de groeiende Alt-Right beweging. Alt-right is een containerbegrip voor de vele subgroepen bestaande uit personen die een alternatief-rechts geluid willen laten horen. Dit gebeurt veelal op internetfora als 4-chan, of Breitbart. 

In Nederland kennen we bijvoorbeeld de Erkenbrandgroep en Schild en Vrienden. De mondiale alt-right beweging kenmerkt zich door het online verspreiden van radicale content dat varieert van onschuldige memes tot neonazi manifesten. 'Alt-righters' vinden over het algemeen het blanke ras superieur, zijn tegen de multiculturele samenleving, de vrouw ondergeschikt aan de man, en hangen zwaar aan het idee dat je het beste uit jezelf moet halen. Dit uit zich vaak in intellectuele prietpraat en publiekelijk fatshaming. Aanhangers van de alt-right beweging zijn vaak zeer achterdochtig en antisemitisch, dagelijks bezig met complottheorieën en vrezen voor de derde wereldoorlog, waar zij zich dan ook op voorbereiden.

Binnen rechts activistische en extremistische groepen is de fysieke actiebereidheid echter afgenomen, de online wereld is het nieuwe demonstratieplein.

van Langenhove (Schild en Vrienden)

Vijf extremistische routes

Nikki vertelde over de vijf verschillende routes van een rechtsextremist. Haar onderzoeksvraag luidt als volgt: 'Waarom worden mensen actief bij radicaal- en extreemrechts, en waarom blijven zij actief? 

1. De revolutionairen, ofwel sensatiezoekers

Deze personen sluiten zich op jonge leeftijd aan bij neonazi's en skinheads. Wanneer ze eenmaal als rechtsactivist actief zijn, zie je dat de personen steeds vaker provoceren. Toch blijkt uit haar onderzoek dat veel ''revolutionairen'' op volwassen leeftijd uit de activistische avontuurlijke wereld stappen.  

2. De politieke zoekers

Dit zijn vaak personen die bij een politieke partij hebben gezeten, maar waar hun inbreng niet werd geaccepteerd. Deze groep zegt op te komen voor het Nederlandse volk. Zij zien zichzelf dan ook niet als radicaal en extreemrechts en hebben het gevoel dat de gemiddelde Nederlandse burger achter hen staat.

3. Bekeerlingen

Een actueel voorbeeld daarvan zijn de 'gele hesjes'. Deze groep voelt zich in de steek gelaten door de overheid en kenmerkend aan de groep grote percentage vrouwen dat actief is. De bekeerlingen kenmerken zich doordat zij inzamelingsacties houden om bij te springen, waar de overheid faalt. De bekeerlingen ervaren de radicaal en extreem rechtse groepen vaak als een warm bad. 

4. De conformisten (ook wel meelopers genoemd)

Zij behoren tot de vierde groep. Deze personen helpen bekenden uit hun omgeving. Zelf ervaren zij wel onvrede, maar ze hebben geen diep ideologische basis. Conformisten nemen de doelen en visies over van degenen die ze helpen en zien lotgenoten als een 'gezelligheidsvereniging'. Nikki merkt daarbij wel op dat de conformisten geen 'useful idiots'zijn, maar dat ze daadwerkelijk gewaardeerd en geaccepteerd worden binnen de extremistische groep.

5. De eenlingen

Deze groep is nieuw t.o.v. het voorgaande onderzoek. Deze personen denken van jongs af aan in rassen en zijn extreem tegen gelijkdenkenden en de multiculturele samenleving. Een voorbeeld hiervan is Breivik. Eenlingen zijn de gevaarlijkste groep. Ze opereren ''alleen'' en blijven, ook als ze extremer worden steeds beter onder de radar. 

Lees méér over Breivik in de blog van Marit Rutten (SoSecure): ''I still cannot comprehend that a normal person is capable of such acts''. 

Vragen uit de zaal

Veel vragen uit de zaal gingen over haar Phd onderzoek, maar bijvoorbeeld ook over het kunnen herkennen van de alt-right beweging en over de politieke relaties met extreemrechts. Bijvoorbeeld over rol van de PVV en Forum voor Democratie. Nikki verteld dat politieke partijen geen apart onderdeel vormden in haar onderzoek.  

Wel werd de rol van Thierry Baudet een aantal keer besproken in haar interviews. Forum voor Democratie wordt door haar onderzoeksgroep meestal niet gezien als ideale vertegenwoordiger, maar geldt voor velen wel als de beste optie om op te stemmen. Thierry wordt ook wel de 'bitterbal nationalist' genoemd. Terwijl Wilders juist vaak als minder goed alternatief wordt gezien door zijn sterke banden met Israël. Het verhaal van Nikki was verfrissend en werd nog interessanter door de leuke interactie met de professionals in de zaal. 

De psychische gesteldheid van de daders, Mieke Broeren

De tweede spreker van de dag was Mieke Broeren. Mieke gaf een lezing over de problematiek (jihadistisch) extremisme en de relatie met de (geestelijke) gezondheidszorg en het gevaar van ''hybride actoren''. Dat zijn actoren waarbij niet duidelijk is wat leidt tot het extremistische gedrag, maar juist dat er sprake is van een combinatie zoals; een crimineel verleden, psychische problemen en sterke ideologisch motivatie. 

Mieke verteld dat radicaal zijn geen psychosociale stoornis is. Radicalisering heeft een politiek label gekregen. Vanuit haar praktijkervaring als casemanager in Den Haag met extremistische jongeren herkent zij de problemen die ontstaan bij de informatie-uitwisseling tussen gezondheidszorg en de veiligheidsindustrie. Een oplossing vinden voor de problemen tussen de veiligheidsketen en de zorg is lastig, maar zij kunnen beginnen met elkaar beter te leren begrijpen. Elkaars ''taal'' kennen is een eerste stap om meer begrip voor elkaar te krijgen. In de veiligheidsketen wordt bijvoorbeeld gesproken over 'subjecten' die moeten worden 'genezen', terwijl in de geestelijke gezondheidszorg wordt gesproken over personen die hun psychische problemen moet leren 'managen'. 

Daarnaast gaf Mieke aan dat het belangrijk is om je als veiligheidsfunctionaris te verplaatsen in de cultuur van een ander. Het kan bijvoorbeeld handig zijn om een keer langs te gaan bij alternatieve genezers die zwarte magie gebruiken Djinns te verdrijven. Djinns zijn bovennatuurlijke krachten (een soort van geest), waarvan wordt beweerd dat zij zorgen voor ongewenst gedrag bij de persoon. Als je dit niet weet begrijp je belangrijke aspecten van andermans cultuur niet.

Elliot Higgins

Onbekende openbare intelligence, Elliot Higgins

Elliot Higgins, oprichter van het internationale onderzoekscollectief Bellingcat sprak na de lunch over de kracht van Open Source onderzoekstechnieken en informatiesamenwerking. Bellingcat is in Nederland vooral bekend door hun onderzoek naar de daders van de aanslag op de MH-17. Zij concludeerden als eersten op basis van openbare bronnen dat Russische separatisten een grote rol zouden hebben bij het neerhalen van het vliegtuig. 

Toevallig kwam het onderzoek van Bellingcat die dag in het nieuws doordat acht nieuwe Russische en Oekraïense namen genoemd werden die mogelijk betrokken waren bij de aanslag het vliegtuig (NOS nieuws). 

Het verhaal was zeer inspirerend. Elliot Higgins liet bijvoorbeeld zien hoe je van een kort videofragment (enkele tientallen seconden) van een onthoofdingsvideo toch onbekende informatie kunt blootleggen. Door de beeldfragmenten van het filmpje in stukjes te knippen en naast elkaar te plaatsen als panoramafoto ontstaat plotseling diepte in de foto en wordt er op de achtergrond een bergketen met enkele struiken zichtbaar. Door deze ijkpunten met Google Earth te bestuderen kon zeer nauwkeurig de locatie van de video worden achterhaald. Vervolgens werd een andere OSINT-tool de stand van de zon in combinatie met de locatie te analyseren kon met grote waarschijnlijkheid de datum en tijd waarop de foto is gemaakt worden bepaald. 

OSINT voor u

Gebruik maken van Open Source Intelligence is één van de onderdelen die in onze post-hbo register opleiding Radicalisering en Terrorisme Expert (RTE) uitgebreid wordt behandeld. 

• Hoe vind je de juiste informatie op het internet? 
• Hoe monitor je online (extremistische) propaganda? 
• En hoe duidt je de informatie? Dat leert u in de RTE opleiding. 

Als u een bredere opleiding wilt op het gebied van open source intelligence, dan kan dat. 

Schrijft u dan nu in voor de tweedaagse opleiding OSINT/DARK WEB. U leert het internet op een nieuwe manier gebruiken door de juiste onderzoeksvragen stellen, (nieuwe) informatiebronnen doorzoeken, het 'Dark Web' gebruiken, en effectieve OSINT-tools inzetten. De opleiding wordt zodoende direct toepasbaar in de praktijk.

Ferry Zandvliet

Verschrikkingen in Bataclan, Ferry Zandvliet

Tot slot deelde Ferry Zandvliet zijn ervaring van de aanslag op de concertzaal Bataclan in Parijs. De geboren Hagenees is één van de overlevenden van de aanslag. Ferry vertrok op 15 november in de middag met drie vrienden naar Parijs om een concert van een van hun favoriete rockbands, Eagles of Death Metal, bij te wonen. De drukte was het eerste dat hem opviel toen hij de zaal van Bataclan binnenliep. Het was die avond helemaal uitverkocht. De vier vrienden besloten (om tactische redenen) tussen de bar en toiletten te gaan staan, achteraf bleek dit dicht bij de nooduitgang te zijn. 

De zaal werd muisstil toen hij in detail vertelde hoe de aanslagplegers Bataclan binnenkwamen, hoe Ferry één van de daders nog aankeek alvorens er gedempte knallen klonken, iedereen op de grond dook en door hun reptielenbrein werd aangestuurd om letterlijk over lijken te kruipen richting de uitgang. Ferry kon vluchten nadat de aanslagplegers hun eersten schoten hadden gelost. Dat duurde ongeveer één minuut. Daarna rende hij door een steeg en ging hij een restaurant binnen. Op dat moment werd in het restaurant pas duidelijk dat er iets verschrikkelijks aan de hand was. Het restaurant ging op slot, de lichten gingen uit en iedereen moest naar zich op de eerste verdieping schuilhouden. Toen besefte Ferry dat hij alleen was. Hij probeerde direct contact te zoeken met zijn vrienden en gelukkig bleek iedereen ongedeerd.

In het restaurant ontmoette Ferry een vrouw die de aanslag van Charlie Hebdo van dichtbij had meegemaakt. Zij vertelde hem dat de politie alle personen die op wat voor manier dan ook bij de aanslag betrokken waren liet verhoren. Volgens haar was dat een verschrikkelijke ervaring doordat veel getraumatiseerde personen bij elkaar in één ruimte hun ervaringen deelden. 

Bij elkaar in een ruimte zitten resulteerde voor velen in een secundair trauma. Om Ferry dat leef te besparen mocht hij die avond bij haar komen logeren. Ferry's vrienden zijn wel met andere ''getuigen'' in een politiebus gezet. Ferry vertelde dat hij blij was dat hij rustig met een kop thee onder de deken op de bank lag.

Een op de drie bezoekers werd geraakt door een kogel!

Ferry vertelde dat één op de drie bezoekers werd geraakt door een kogel. Hij en zijn vrienden hebben dus enorm veel geluk gehad. De nuchterheid waarmee Ferry zijn verhaal deed is indrukwekkend. Ferry vertelde dat de impact van de aanslag op zijn leven gigantisch is, net als op die van vrienden en familieleden. Toch zegt hij; 'Ik laat mijn leven en gedrag niet regeren door angst. Leef gewoon je leven. Een aanslag is zo random, daar kun je je niet tegen bewapenen'.

Deze nuchterheid komt ook over in zijn standpunt betreffende de vluchtelingenproblematiek. In 2015 ging de vluchtelingenproblematiek een steeds grotere rol spelen in Europa. Veel mensen die Ferry sprak dachten dat hij hier fel tegen zou zijn. Dat is juist niet zo. 'Wij in Nederland zijn bezig met het hebben van een goede baan, willen een mooie auto en de nieuwste telefoon. Maar stel je eens voor dat je in een oorlogsgebied woont en van jongs af aan dagelijks op de vlucht bent. Vergeet niet hoe het in die landen is, dat je bang bent dat je kind of als kind op een land- of bermmijn stapt. In dat geval zou ik ook met mijn vrouw en kinderen in een bootje stappen'. 

Media en informatiesamenwerking met buurlanden

De rol van de media na afloop van een aanslag werd vanuit een interessante positie belicht. Ferry vertelde hoe de journalistiek soms lijnrecht tegenover ethiek staat. Volgens hem is het stuitend hoe slachtoffers worden benaderd, of in de media verschijnen nadat er een aanslag is geweest. Journalisten leken een meer geïnteresseerd in Ferry zijn verhaal dan gespecialiseerde hulpverleners. 

Volgens Ferry kunnen wij in Nederland nog veel leren van de lessen die onze buurlanden vanuit hun ervaring met terroristische aanslagen hebben opgedaan. Met name op het gebied van informatiesamenwerking, netwerkvorming en nazorg is veel winst te boeken. Vanuit de Nederlandse regering kregen de overlevenden bijvoorbeeld te horen dat er geen schadevergoeding werd gegeven. Dit bleek onwaar. Bij toeval kwam Ferry er namelijk achter, een Franse NGO daar speciaal voor was opgericht. Ook slachtofferhulp kan volgens hem nog veel verbeteren. Weten welke vragen je wel en niet moet stellen direct na een aanslag kan belangrijk zijn voor overlevenden om hun ervaringen te verwerken. 

Over SoSecure en de registeropleiding Radicalisering en Terrorisme RTE

SoSecure is gespecialiseerd in kennisontwikkeling en kennisoverdracht op het gebied van proactieve veiligheid. Wij bieden opleidingen aan in verschillende proactieve disciplines zoals Predictive Profiling (anticipeer op uw tegenstander en voorkom incidenten), Security Intelligence (ontdek vanuit intelligence analyse uw toekomstige dreigingen),  de opleiding Radicalisering en Terrorisme (praktische kennis over radicalisering, extremisme en (contra-)terrorisme), OSINT/Dark Web (leer informatie vinden op het internet), Red Teaming(ontdek kwetsbaarheden en verbeter uw beleid) en Crisis Management(ontwikkel uw vaardigheden beter te anticiperen op en tijdens een crisis).

Onze dienstverlening is gebaseerd op de combinatie van wetenschappelijke kennis en geëvalueerde praktijkervaringen. Door deze visie op beveiliging geven wij een kwaliteitsimpuls aan de professionalisering van de veiligheidssector en bent u gegarandeerd van een hoogwaardig en vooral een gewenst resultaat. 

Wilt u meer weten? Mail dan info@sosecure.nlvoor meer informatie.

Auteurs: Marit Rutten en Willem Leeuwenkamp
22 juli 2019

Literatuur
Klandermans, B., en Mayer, N. (2006), Extreme Right Activists in Europe. Through the magnifiying glass, London: Routledge
Linden, A. (2009), Besmet. Levenslopen en motieven van extreemrechtse activisten in Nederland, Amsterdam: Vrije Universiteit Amsterdam (proefschrift)